Uwaga browar kontrolowany

Końcówka roku 2020 i początek 2021 upłynął pod znakiem kontroli podatkowych prowadzonych w browarach, które produkują piwa dla browarów kontraktowych. W czym tkwi problem i jakie konsekwencje mogą być z tym związane?

Niewątpliwie pierwszą przyczyną (całkowicie pozaprawną) jest szukanie przez organy skarbowe dodatkowych dochodów budżetowych w niepewnych i trudnych czasach szalejącego koronawirusa i nieuchronnej recesji. Nie jest jednak tak, że w 2020 nagle zmieniło się rozumienie przepisów. Akurat w tej kwestii stanowisko zarówno organów skarbowych, jak i sądów (wyroki jeszcze z 2017 roku wydawane na gruncie poprzednich przepisów), jest takie samo i nie zauważyłem w tej materii jakiejś nagłej wolty. Problemem głównym okazała się za to intensywnie prowadzona kontrola w trudnym czasie lockdownu i pandemii, gdy przedsiębiorcy rozpaczliwie szukają rynków zbytu i sposobu na przetrwanie. Jest to o tyle niezrozumiałe, że rząd deklarując pomoc w realiach rzuca wyłącznie kolejne kłody pod nogi. Obszerniej o tym w swym apelu wyraziło Polskie Stowarzyszenie Browarów Rzemieślniczych – link.  Tyle tytułem wstępu, przejdźmy do omówienia clue problemu.

W czym jest problem?

Po pierwsze 50% kwota akcyzy dla małych browarów, bowiem to korzystania z tego zwolnienia dotyczą prowadzone kontrole, do polskiej porządku prawnego przeniknęła wprost z unijnej dyrektywy, która zezwala na takie regulacje. Czemu zezwala? Bo akcyza jest podatkiem ujednoliconym w ramach UE, a to oznacza że zasadniczo polskie regulacje muszą być zgodne z prawem wspólnotowym. W unijnej dyrektywie nr 92/83/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie harmonizacji struktury podatków akcyzowych od alkoholu i napojów alkoholowych znajdziemy przepis dający państwom członkowskim Unii prawo do stosowania preferencyjnej stawki akcyzy:

Państwa Członkowskie mają prawo stosować do piwa produkowanego przez niezależne, małe browary obniżone stawki podatku akcyzowego, zróżnicowane zależnie od wielkości rocznej produkcji danych browarów, z zachowaniem następujących limitów:

– stawek obniżonych nie stosuje się wobec zakładów produkujących ponad 200 000 hl piwa rocznie,

– stawki obniżone, które mogą kształtować się poniżej poziomu stawki minimalnej, mogą być niższe maksymalnie o 50% od standardowej, krajowej stawki podatku akcyzowego.

Do celów stosowania obniżonych stawek podatku akcyzowego przez pojęcie „niezależny, mały browar” rozumie się browar, który jest prawnie i ekonomicznie niezależny od wszelkich innych browarów, mieści się w budynkach usytuowanych poza terenem należącym do jakiegokolwiek innego browaru i nie działa na mocy licencji. Jednakże w przypadku gdy dwa lub więcej małych browarów współpracują ze sobą, a ich łączna wielkość rocznej produkcji nie przekracza 200 000 hl, mogą one być traktowane jako jeden niezależny, mały browar.

W Polsce ta dyrektywa była wprowadzana wieloma już rozporządzeniami, które wprowadzały różne sposoby naliczania niższej akcyzy dla małych browarów. To zwolnienie w nieco innym kształcie istniało od 2006 roku. Aktualnie stanowi o tym rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego z dnia 28 grudnia 2018 roku, które ujednoliciło zwolnienie z akcyzy do 50% dla wszystkich browarów produkujących rocznie poniżej 200 tys. hl piwa. To jednolite 50% zwolnienie obowiązuje od 1 marca 2017 roku.

Zwalnia się od akcyzy podatników produkujących piwo, którzy w roku kalendarzowym wyprodukowali do 200 000 hl piwa – w wysokości 50% kwoty akcyzy obliczonej z zastosowaniem stawki akcyzy określonej w art. 94 ust. 4 ustawy. Zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, jest realizowane przez obniżenie należnej kwoty akcyzy o kwotę przysługującego zwolnienia. Przepis ust. 1 stosuje się do podatników 1) prawnie i ekonomicznie niezależnych od innych przedsiębiorców wytwarzających piwo; 2) posiadających miejsce prowadzenia działalności gospodarczej w odrębnym miejscu niż inni przedsiębiorcy zajmujący się produkcją piwa; 3) niewytwarzających piwa na podstawie licencji uzyskanych od innych przedsiębiorców.

I tu się rodzi problem, z jakim borykają się browary produkujące dla browarów kontraktowych. Kontrole podatkowe wskazują, że umowa na linii browar stacjonarny – browar kontraktowy oznacza działanie na licencji. A co za tym idzie, uniemożliwia to korzystanie z niższej akcyzy, o czym mówi tak dyrektywa, jak i rozporządzenie. Konsekwencje są dość drastyczne – teoretycznie organy skarbowe mogą wydać decyzje podatkowe i domagać się dopłaty akcyzy do 5 lat wstecz, w tym za lata 2017-2020 w wysokości dwukrotności dotychczas zapłaconej akcyzy. Dla wielu przedsięwzięć będzie to przysłowiowy gwóźdź do trumny. Na spadek popytu związany z zamknięciem gastronomii nakłada się destrukcyjna działalność organów skarbowych.

Jak widać głównym zagadnieniem jest materia produkcji na licencji. Kwestiami tymi zajmowały się już nawet sądy w tym Naczelny Sąd Administracyjny, który stwierdził:

„Pojęcie działania “na mocy licencji”, należy interpretować w ten sposób, iż obejmuje ono produkcję piwa na postawie jakiegokolwiek porozumienia, z którego wynika, że rzeczony mały browar nie jest całkowicie niezależny od podmiotu trzeciego, który udzielił mu tego upoważnienia.” (Wyrok NSA z 6.02.2020 r., I GSK 798/17, LEX nr 2848017);

Jak widać problemem nie jest raczej nieprawidłowe wdrożenie unijnej dyrektywy. Ta bowiem za niezależny browar uznaje taki, który nie produkuje piwa na licencji (udzielonej od innego browaru). W przepisach polskich jest to szerzej ujęte, bo mamy wskazaną produkcję na licencji, nie od browaru, a od jakiegokolwiek innego przedsiębiorcy (nawet nie będącego formalnie browarem). Niemniej nie ma to znaczenia dla obecnych problemów. Przepis dyrektywy był wielokrotnie przedmiotem orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i jego interpretacja nie budzi zasadniczo wątpliwości.

Niedziałanie na mocy licencji stanowi tym samym jedną z przesłanek mających zagwarantować, że mały browar jest naprawdę niezależny od jakiegokolwiek innego browaru. Wynika z tego, że pojęcie działania „na mocy licencji” należy interpretować w ten sposób, iż obejmuje ono produkcję piwa na podstawie jakiegokolwiek upoważnienia, z którego wynika, że rzeczony mały browar nie jest całkowicie niezależny od podmiotu trzeciego, który udzielił mu tego upoważnienia. Jest tak w wypadku upoważnienia do korzystania z patentu, znaku towarowego lub metody produkcji należącej do owego podmiotu trzeciego. [Sprawa C‑285/14]

Jak wiać Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie przesłankę niezależności łączy z niezależnością od innego browaru i innego przedsiębiorcy.

Nie jest tak, że przepis dyrektywy dotyczy tylko działania na licencji od innego browaru (co zostało potwierdzone np. w wyroku TSUE C-285/14). Polskie rozporządzenie jest w tej materii prawidłowo skonstruowane.

Problemem, moim zdaniem, jest błędne rozumienie słowa licencja w polskim rozporządzeniu, które prowadzi organy do błędnych wniosków.

Jeszcze raz spójrzmy na przytoczone wyżej orzeczenie NSA:

„Pojęcie działania “na mocy licencji”, należy interpretować w ten sposób, iż obejmuje ono produkcję piwa na postawie jakiegokolwiek porozumienia, z którego wynika, że rzeczony mały browar nie jest całkowicie niezależny od podmiotu trzeciego, który udzielił mu tego upoważnienia.” (Wyrok NSA z 6.02.2020 r., I GSK 798/17, LEX nr 2848017);

W polskim systemie prawa mamy legalną definicję umowy licencji, która znajduje się w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych oraz w ustawie prawo własności przemysłowej. W uproszczeniu można uznać, że jest to umowa o korzystanie z utworu/wynalazku/znaku towarowego lub innego dobra niematerialnego/prawa własności intelektualnej. Charakter i istotne elementy tej umowy opisane są w ww. ustawach. Definicji umowy licencji nie zawiera w szczególności omawiane wyżej rozporządzenie ani ustawa o podatku akcyzowym, na podstawie której to rozporządzenie wydano. Tymczasem organy i Sądy w sposób arbitralny stwierdzają, że licencja to jakiekolwiek porozumienie uderzające w niezależność browaru. Nie jest to działanie, które można zaakceptować i nie jest to działanie mające oparcie w zasadach prawidłowego stanowienia i stosowania prawa.

W związku z czym pojęcie działania na podstawie licencji powinno być rozumiane zgodnie z istniejącą definicją legalną, z ustawy o prawie autorskim albo prawo własności przemysłowej. Wynika to wprost z konstytucyjnej zasady legalizmu i demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP).

Sformułowanie definicji legalnych ma służyć takim wartościom jak jasność (zrozumiałość) i pewność prawa. W orzecznictwie niemal jednolicie prezentowany jest pogląd, że nakaz wykorzystywania definicji legalnych, któremu można nadać brzmienie: jeżeli w tekście prawnym występują definicje legalne nie jest dopuszczalne, aby przyjąć inne znaczenie danego wyrażenia, niż przez nią wyznaczone jest najsilniejszą ze wszystkich dyrektyw interpretacyjnych (por. wyrok NSA z dnia 14 grudnia 2000 r., sygn. FSA 2/00, uchwała NSA z 29 listopada 1999 r., sygn. FPK 3/99). Znaczenie ustalone przez ustawodawcę w definicji ma więc pierwszeństwo przed znaczeniem ustalonym na gruncie reguł języka “potocznego”. Jest to bodaj jedyna reguła, która w orzecznictwie nie wywołuje kontrowersji. Znajduje to potwierdzenie w poglądach doktryny. Sprowadzają się one do twierdzeń iż:

– dla ustalenia znaczenia wyrażeń (słów) należy w pierwszej kolejności sprawdzić czy w tekście prawnym występuje definicja legalna danego wyrazu lub zbitki słownej (wyrażenia), a jeśli tak jest należy ją uwzględnić. “Moc definicji legalnej jest tak wielka, iż nic nie jest od niej silniejsze.”,

 – definicje legalne (…) są autentyczną wskazówką, jak ustawodawca chciał rozumieć określone zwroty dlatego też niemal powszechnie przyjmuje się, że w tym właśnie znaczeniu, a nie w innym, należy je rozumieć przy wykładni norm prawnych.

 – “jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste, to należy je rozumieć w takim znaczeniu” (jest to sytuacja, w której należy odstąpić od znaczenia “potocznego”).

 – “definicja pojęcia konkuruje z jego potocznym rozumieniem. Jeśli jakieś pojęcie nie jest zdefiniowane, zasadą powinno być potoczne rozumienie terminu”

[tak: V SA/Wa 2169/14 – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie]

Czy zatem umowa na linii browar stacjonarny – browar kontraktowy jest umową licencyjną? Nie, nie jest. Aczkolwiek może posiadać pewne cechy tejże umowy. Nie przesądza to jednak o licencyjnym charakterze takiej umowy. Umowa taka zwykle jest umową o współpracy, gdzie jedna strona zamawia określony produkt (piwo) i zobowiązuje się do zapłaty, a druga zobowiązuje się ten produkt wytworzyć według określonego pomysłu. Zasadą jest, że zamówione piwo browar stacjonarny może odsprzedać tylko podmiotowi (browarowi kontraktowemu), który dane piwo zamówił. W zależności od umowy różnie regulowane są kwestie np. z surowcami czy zapłatą podatków. Przykładem (ze świata piwnego) produkcji na licencji jest produkcja czeskiego Kozela w Browarze w Tychach i w Poznaniu. Umowa licencyjna na linii Browar Velké Popovice i Kompania Piwowarska (najprawdopodobniej bo treści umowy nie znamy) polega na tym, że KP ma prawo do warzenia piwa według określonej receptury, korzystania z marki i znaków towarowych Kozel i sprzedaży takich piw jako ich producent (co widać na etykiecie). Z tego tytułu czeski browar otrzymuje tylko wynagrodzenie z tytułu licencji, w żaden sposób nie odpowiada za to piwo. Nie jest istotą licencji, że KP produkuje piwo i odsprzedaje je do Czech, by browar udzielający licencji je sprzedawał. Historycznie przykładem licencji i produkcji na jej podstawie była produkcja w Polsce Fiata 126p, na licencji Fiata, ale produkowanego i sprzedawanego przez polską FMS. Czy w związku z tym produkcja kontraktowa to produkcja na licencji? Moim zdaniem nie. Browar stacjonarny nie otrzymuje prawa do korzystania z znaków towarowych czy receptury w jakimkolwiek zakresie. Otrzymuje on zlecenie wytworzenia piwa dla konkretnego kontraktu i zobowiązanie do odsprzedaży tego piwa konkretnemu przedsiębiorcy. W istocie nie ogranicza to w ogóle niezależności browaru, a wszak taki jest cel wprowadzenie tejże dyrektywy. Browar może produkować piwo dla szeregu inicjatyw kontraktowych i jednocześnie produkować piwo pod swoją marką. W żadnej sposób nie narusza to celu dyrektywy.

Co w tej sytuacji można zrobić? Realnie niewiele, aczkolwiek browary powinny dokonać audytu zawartych umów i wdrażać środki zaradcze na przyszłość. Poza tym Minister Finansów powinien jak najszybciej doprecyzować rozporządzenie przez wprowadzenie definicji legalnej „działania na mocy” licencji, po drugie należałoby wymusić wydanie interpretacji ogólnej, a być może powalczyć o jakąś abolicję w tej materii. Tutaj bez nacisków się nie obędzie i liczę tutaj na solidarność browarów i browarów kontraktowych, bowiem to w ich wspólnym interesie jest walka o tę sprawę. Niestety bezpośrednie stosowanie dyrektywy niewiele się tutaj zda, z uwagi na to, że ta także nie zawiera definicji legalnej licencji i jest to raczej droga do nikąd.  Pozostaje naciskać i uderzać we wszystkie możliwe drzwi, licząc na to, że ktoś zauważy ten problem, który lada moment może w znacznym stopniu zahamować rozwój piwowarstwa rzemieślniczego w Polsce. Moja jedyna wątpliwość jest taka, czy rządzącej formacji politycznej faktycznie zależy na przetrwaniu polskiej przedsiębiorczości, bo ostatnie ruchy wskazują raczej, że celem jest umocnienie państwa w sferze gospodarczej przez nacjonalizację przedsiębiorstw z problemami. Czy dotknie to też browary? Tego nie wiemy, ale 5 lat temu nikt nie przypuszczał, że koncern paliwowy będzie skupował spółki medialne.